Dizi Yazı

150'likler Vak'ası-3

LİSTEDE KİMLER VARDI?

Çerkez Ethem, Ünlü (filozof) şair Rıza Tevfik (Bölükbaşı), ünlü edebiyatçı ve Aydede Gazetesi sahibi Refik Halid (Karay), Malatya Mutasarrıfı Bedirhan Halil (Ünlü Tarihçi Cemal Kutay'ın amcası), Teşkilât-ı Mahsusa Reisi Kuşçubaşı Eşref (Sencer) ve kardeşi Hacı Sami, İngiliz Muhibban Cemiyeti'nden Said Molla, Kürt Teali Cemiyeti'nden Mevlânzâde Rıfat, Uşaklı Madanoğlu Mustafa (27 Mayıs'çılardan Cemal Madanoğlu'nun babası) 150’likler listesindeki ünlülerden bazıları idi.

Sınırdışı edilmeleri kararlaştırılan "150'likler", 28 Mayıs 1927’de kabul edilen bir kanun ile vatandaşlıktan çıkartıldı. Ülke sınırları içinde mülk edinme ve miras devretme hakları da ellerinden alındı.

29 Haziran 1938’de kabul edilen af kanunu ile bağışlandılar. Ancak, geçmişteki memuriyetlerinden dolayı emeklilik maaşı bağlanması ve 8 yıl süre ile kamu hizmetine girmeleri yasaklandı. Gerekli görüldüğü zaman da tekrar vatandaşlıktan çıkarılmak gibi bir riskleri vardı. Af kanunu’nu mütakip "150'likler"in bazıları Türkiye’ye döndü. Refii Cevad, Refik Halid Karay, Mustafa Neyyir, Rıza Tevfik, Çerkez Ethem’in ağabeyleri Tevfik ve Reşit Beyler geri dönenler arasındaydı. Türkiye'ye dönmeyen Çerkez Ethem ise, Ürdün’de öldü.

Biz bu çalışmamızda internet ortamında gözlemlediğimiz bir eksikliği gidermeye çalışacağız ve sizlere, "Vatana İhanet"le suçlanıp sınırdışı edilen; 1938'de haklarında af kanunu çıkartılan “150’likler”in tam listesini verirken listedeki isimlerle ilgili küçük de olsa biyografik bilgiler sunmaya gayret edeceğiz. Tabi uzun bir liste olduğu için bu isimlerle ilgili bilgileri bölümler halinde takdim edeceğiz.

ÖNEMLİ NOT:
"150'likler", en az isimleri kadar sıra numaraları ile de anılırlar. O yüzden, tüm kaynaklarda isim listesine azami özen gösterilmiştir. İlerleyen bölümlerde siz de dikkat edeceksinizdir, "150'likler arasında bazı isim benzerlikleri  bulunmaktadır.  Milli Mücadeleye ihanet etmekle suçlananların listesi,  soyadı kanunundan önce  oluşturulduğu için isim benzerliğinden kaynaklanacak kargaşayı önlemek amacıyla listedekiler uzun yıllar isimlerinden çok sıra numaraları ile anılmıştır.Bu çalışmada da sıra numaralarına riayet edilmiştir.


150’LİKLER LİSTESİ

1- Yaver-i Has Kiraz Hamdi Paşa:

Zevk ve safa düşkünü. Yakışıklılığı nedeni ile Kiraz lakabını almıştır. 1919’da Ali Fuat Cebesoy, Ankara’daki 20. Kolordu Kumandanlığından alınıp yerine Kiraz Hamdi Paşa atandı. Ancak, Kuvayı Milliyeciler kendisini Ankara’ya sokmadı. O da Eskişehir’de karargah kurarak Kuvayı Milliyeciler aleyhine çalıştı. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Romanya’ya kaçtı. Af çıkmadan önce 1935’te sefalet içinde Romanya’da öldü. Anatol köyü mezarlığına gömüldü.

2- Hademe-i Hassa Kumandanı Zeki:

Vahideddin’in kayınbiraderi. Vahideddin’in tahta çıkmadan önce evlendiği Saraylı Çerkez İnşirah Hanım’ın ağabeyi. Vahideddin, daha sonra İnşirah Hanım’dan boşanmasına rağmen Zeki’yi yanından hiç ayırmadı. Özel Hizmetler Birliği Komutanı idi. Türkiye’den ayrıldığı günden itibaren hep Vahideddin’in yanında oldu. Vahideddin’in yurt dışına çıkmasında önemli rol oynadı. 1924’te San Remo’da Vahideddin’in doktoru Reşat Paşa’yı öldürdü. İtalya polisinden kendisini Vahideddin’in rüşvet vererek kurtardığı söylenir. İstanbul savcılığının talebi üzerine 1927’de Fransa’da aynı suçtan tekrar tutuklandı. Delil yetersizliğinden serbest bırakıldı. Nice’e geçerek Şehzade Ömer Faruk Efendi’ye sığındı. İki yıl sonra 1929’da Şehzade’nin yanında iken Nice’de intihar etti.

3- Hazine-i Hassa Müfettişi Kayserili Şaban Ağa:

Padişah’ın Özel Hazine Müfettişlerinden Kayserili Şaban Ağa, “Ağa” diye anılmasına rağmen okur yazarlığı olan alaylı bir subaydı. Meşrutiyet’in ilanından önce İzmir’de gizli örgütken İttihat ve Terakki’ye katıldı. Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’a geldi ama İttihat ve Terakki’den ayrıldı. Mahmut Şevket Paşa suikasti üzerine sürgüne gönderildi. Mütarekeden sonra İstanbul’a dönüşünde Damat Ferit Hükümeti tarafından Hazine-i Hassa Müfettişliği’ne getirildi. Malatya Zırhlısı ile ülkeyi terk etmesinden itibaren, Vahideddin’in ölümüne kadar yanındaydı. Vahideddin öldükten sonra Mısır’a geçti. 1928’de İskenderiye’de öldü. (Hazine-i Hassa Müfettişi Kayserili Şaban Ağa- üstte)


4- Tütüncübaşı Şükrü:

Malatya Zırhlısı ile Vahideddin ile birlikte ülkeden ayrıldı. Kayserilidir. Küçük yaşta saraya girdi. 40 yıl hizmetçilik yaptı. Padişahın tütüncübaşılığına kadar yükseldi. Alkolikti. Hizmetli sınıfından olmasına rağmen Vahideddin’i etkileyen kişilerin önde geleni olduğu için TBMM’nin gizli celsesinde liste oluşturulurken milletvekillerinin önerisi üzerine 150’likler arasına girdi. Vahideddin gibi San Remo’da öldü.

5- Serkarin Yaver Ömer Paşa:


Harbiyeyi bitirdi. Kurmay oldu. Generalliğe kadar yükseldi. Çok sert bir askerdi. Ferik (Tümgeneral) rütbesinde iken Enver Paşa tarafından ordudan (emekli) atıldı. İzmir’e yerleşerek, kendini din işlerine verdi. İttihatçılarla mücadele etmesi için tekrar İstanbul’a çağrıldı ve Harbiye Nazırlığı’na getirildi. Ancak, İzmir’deki dindar hayat Ömer Paşa’yı yufka yürekli yapmıştı. Bekleneni veremedi ve Serkarin (başmabeyinci- harem ile selamlık arasında padişah’ın emirlerini ilgililere ileten) olarak atandı.Vahideddin ölünceye kadar yanında oldu. Sonra Mısır’a geçti. Orada öldü.

6- Yaverandan Erkan-ı Harp Miralay Tahir:

Kurmay Albay Tahir, Yanyalı idi. Harbiye mezunu. İttihatçılarla geçinemeyince önce Mısır’a, sonra Fas’a giderek, Fas ordusunda öğretmenlik yaptı. Fas sınırdışı edince Mısır’a döndü. Birinci Dünya Savaşı’nda Mısır’da kaldı. Mütarekeden sonra İstanbul’a döndü. Padişah’a yaver oldu, iki rütbe birden yükseldi. 22 Eylül 1922’de Damat Ferit’le birlikte Fransa’ya kaçtı. Fransızca, İspanyolca ve Rumca biliyordu. Vahideddin’in oğlu Ertuğrul’un eğitimini o verdi. Af çıktıağında Marsilya’da yaşıyordu. Dönmedi.

7- Seryaver Avni:

Harbiye mezunu. Damat Ferit kabinesinde Nafia Nazırı (Bayındırlık Bakanı) oldu. Harbiye Nazırlığına vekalet etti. Vahideddin’in başyaveri oldu. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İngilizlerin yardımı ile Mısır’a kaçtı. Vahideddin San Remo’ya gidince onun yanına geçti. TBMM’nin gizli celsesinde milletvekillerinin isteği üzerine 150’likler listesine alındı. Aftan önce 1935’te Kahire’de öldü.(Seryaver Avni- solda)


8- Esbak (eski) Özel Hazine-i Hassa, Defter-i Hakani Emini Refik:

Sultan Reşat zamanında Hazine Kethüdalığında bulundu. Vahideddin’in şehzadeliğinden beri en çok güvendiği isimlerden biriydi. Padişah olunca onu Hazine-i Hassa (Milli Emlak) Genel Müdürü yaptı. Sarayda nüfuzunu artırmaya başlayınca kendisini hiç sevmeyen Damat Ferit tarafından Defter-i Hakani (Tapu Genel Müdürlüğü) Eminliğine getirildi. TBMM gizli celselerinde milletvekillerinin isteği üzerine 150’likler listesine girdi. San Remo’da öldü. (Esbak Özel Hazine-i Hassa, Defter-i Hakani Emini Refik- sağda)

9- Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi:

Bu dizinin 2. Bölümünde Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi hakkında geniş bilgi aktardık. Başta Mustafa Kemal olmak üzere Kuvayı Milliyeciler hakkında  idam fetvası veren  Şeyhülislam Mustafa Efendi, 1954’de İskenderiye’de öldü. Oğlu İbrahim Sabri’nin 1983’te ölümünden sonra Mustafa Sabri Efendi’nin eşi ve ailesinin diğer fertleri Türkiye’ye dönerek İstanbul’a yerleşti. Milli Mücadele sonrası sığındığı Yunansitan'da oğlunun çıkardığı "Yarın" gazetesinde yayınlanan şiirinde "Türklükten İstifa Ettiğini" ilan etmişti. (bk. 2. bölüm) Mısır'daki mezar taşında ise, bir kahraman ve şehit olduğu yazılıdır. İşte sürgünde ölen Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi'nin mezar taşında yazanlar: (Şeyhülislam Mustafa Sabri -solda. Mısır'daki mezarı -sağda altta)

"Hüvelbâki

İşte zâir bu yerde metfûndur

Bir büyük kahraman ki pîr hûndur

Düştü leyla-i Hâk peşinde şehit

O’na zaten ezelde vurgundur

Aşk-ı Rahmân’a can fedâ etti

Gerçi dünya vefâda pek dûndur

Dîn-i İslâm için mücadelede

Ona bir kasf-i karîn meftûndur
Hak’kın ilhâmıdır derin ilmi
Sanki ilm-i ledünle meşhûndur
Türk’te kaldıysa Müslüman nâmı

Ona İslam nâmı medyûndur

Şeyhülislam Mustafa Sabri
Fikri uğrunda öldü memnûndur
Dese hâtif dönerdi memleketine
Her yasından bu mâtem efzûndur
Bir gelip çıktı (sâ’l)i tarihin
O senin en güzîde oğlundur.
El Fatiha
Hicri 1286-1373"

10- Adliye Nazırı Ali Rüşdü:

Boşnak asıllı. Medrese eğitimi gördü. Kadılık yaptı. Damat Ferit kabinesinde Adliye Nazırlığı yaptı. Yunan ordusu Anadolu üzerine yürürken, “Bu ordu bizim ordumuzdur” dedi. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Mısır’a kaçtı. Sefalet çekti. Aftan önce 1936’da memleketi Saraybosna’da öldü.
(Adliye Nazırı Ali Rüşdü- solda)
(4. BÖLÜM NAZIRLAR VE PAŞALAR)